Szczepionka może ochronić przez groźnym wirusem przenoszonym przez kleszcze

15 czerwca 2020

Pandemia wywołana wirusem SARS-CoV-2 pokazała nam że warto dbać o swoje zdrowie i jak ważna jest profilaktyka zakażeń innymi groźnymi chorobami, którym możemy zapobiec. Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) – bo o nim mowa – to groźna choroba wywoływana przez wirusa przenoszonego przez kleszcze, której przebieg może być bardzo poważny. Nie ma na nią lekarstwa i podobnie jak COVID-19 leczy się ją wyłącznie objawowo. Od dawna jednak można się przed nią skutecznie chronić dzięki dostępnym szczepieniom ochronnym.

Realne zagrożenie. Pomimo tego, że zdecydowana większość Polaków boi się kleszczy i chorób, którymi mogą nas zarazić, nadal bardzo mało osób stosuje profilaktykę w postaci szczepień ochronnych przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu – najczęstszej chorobie wirusowej przenoszonej przez te pajęczaki w Polsce.[1],2 Obecnie w obawie przed koronawirusem unikamy kontaktów społecznych, zachowujemy zwiększone środki bezpieczeństwa, a przede wszystkim wypatrujemy szczepionki, która mamy nadzieję pozwoli nam wrócić do normalnego funkcjonowania. Tymczasem zdecydowanie mniej obawiamy się innych wirusów, przeciw którym mamy skuteczne szczepionki. Wirus KZM to realne zagrożenie, a przenoszące go pajęczaki znajdują się także na trawniku przy domu, czy w parku, jak i w lasach i na łąkach. Choroba może mieć różny przebieg i prowadzić do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu a w konsekwencji powikłań neurologicznych prowadzących do porażeń, które mogą nie ustępować pomimo rehabilitacji, a nawet do śmierci [2].

Przypadków KZM jest coraz więcej.

Liczba przypadków KZM niepokojąco wzrasta od lat. Problem dotyczy całej Europy i Polski, gdzie w ostatnim czasie rokrocznie obserwuje się wzrost zakażeń wirusem KZM. Najwięcej zachorowań występuje w Polsce północno-wschodniej i wschodniej: na Suwalszczyźnie, Podlasiu, Mazurach, w okolicach Lublina, wschodnim Mazowszu, jednak pajęczaki zakażone wirusem występują na terenie całej Polski

– informuje prof. dr hab. Joanna Zajkowska, specjalistka chorób zakaźnych z Kliniki Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Według dostępnych danych w naszym kraju co roku rejestruje się 150-350 zachorowań na KZM.[2,3] Eksperci podkreślają jednak, że nie wiemy jaka jest prawdziwa skala zakażeń, ponieważ dane są wyraźnie niedoszacowane. Dla większości zgłoszonych przypadków wirusowych infekcji układu nerwowego w Polsce nie wiadomo jaki wirus wywołał chorobę.

Według wyników badań prowadzonych m.in. przez NIZP-PZH i Uniwersytet Medyczny w Białymstoku - zachorowania zgłoszone przez lekarzy stanowią tylko część wszystkich przypadków KZM w Polsce. Jak zaznacza prof. dr hab. Joanna Zajkowska:

Są to tylko przypadki z objawami neurologicznymi, podlegające hospitalizacji, z potwierdzeniem serologicznym jak i zgłoszone do PZH, co jest wierzchołkiem wszystkich zakażeń.

Do ekspansji kleszczy dodatkowo przyczyniają się zmiany klimatu. Łagodna, krótka zima i szybko następująca po niej wiosna sprawia, że kleszcze wcześniej budzą się i zaczynają żerować. Jeszcze do niedawna okres aktywności kleszczy rozpoczynał się w kwietniu, a kończył we wrześniu lub październiku. Obecnie pierwsze zachorowania coraz częściej można już odnotować w lutym, a ostatnie nawet w listopadzie.[2]

Wirus, który dostanie się do ośrodkowego układu nerwowego, wywołuje w nim stan zapalny, który może mieć poważne konsekwencje. Kiedy po pokłuciu przez zakażonego kleszcza wirus KZM wniknie do organizmu, nasz układ odpornościowy będzie próbował go zwalczyć. Jeżeli nie uda mu się to nie uda, zwykle po 7-14 dniach (czasem ten okres może wydłużyć się do 28 dni), pojawiają się pierwsze objawy zakażenia. Przypominają grypę: najczęściej jest to gorączka, bóle głowy, mięśni, bóle stawów. Jeżeli organizm na tym etapie nie poradzi sobie z infekcją, po kilku dniach od zakończenia fazy grypopodobnej wirus przenika do układu nerwowego. Rozpoczyna się druga, neurologiczna faza choroby. Wówczas konieczna jest hospitalizacja. Nie ma leku, który można zastosować, by zahamować namnażanie się wirusa. Stosuje się wyłącznie leczenie objawowe[4].

Większość zachorowań przebiegających pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych kończy się wyleczeniem. Nie zawsze oznacza to jednak powrót do stanu zdrowia z okresu przed infekcją. Powikłania występują nawet u 58% chorych, u których doszło do postaci neurologicznej choroby. Najczęstsze powikłania neurologiczne to porażenia i niedowłady. Często jednak występują powikłania psychiatryczne, takie jak zaburzenia koncentracji, nastroju, pamięci, uwagi, przewlekłe bóle głowy, wzmożona męczliwość, zaburzenia snu. Wielu pacjentów może nie wiązać ich wystąpienia z przebytym KZM. Rehabilitacja powikłań trwa długo, niektórzy chorzy nie odzyskują pełni sprawności.[5]

Jak działa szczepionka przeciwko KZM. Groźny wirus wywołujący kleszczowe zapalenie mózgu ma na szczęście dosyć prostą budowę, dzięki temu mamy przeciw niemu jedną z najbardziej efektywnych szczepionek. W kalendarzu szczepień szczepienie przeciwko KZM zostało uznane za rekomendowane.[6] WHO zaleca szczepienia populacyjne przeciw KZM w regionach, w których rocznie zgłaszanych jest 5 lub więcej przypadków KZM na 100 tys. mieszkańców[7].

W Polsce są obecnie dostępne szczepionki przeciw KZM dwóch producentów, każda w dawce dla dzieci oraz dla dorosłych. To szczepionki inaktywowane (zabite). Schemat szczepienia obejmuje podanie trzech dawek szczepionki. W trakcie trwającego sezonu aktywności kleszczy spodziewana ochrona jest wystarczająca po pierwszych dwóch dawkach. W celu utrzymania odporności przeciw KZM należy co trzy a następnie co pięć lat podawać dawki przypominające szczepionki. Jeśli konieczne jest szybkie uodpornienie, można zastosować schemat przyspieszony, w którym dwie pierwsze dawki można przyjąć w odstępie 14 dni

– dodaje prof. dr hab. Joanna Zajkowska z Kliniki Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku.

Profilaktyka w postaci szczepień ochronnym jest bardzo skuteczna, co potwierdzają wieloletnie obserwacje populacji wysokiego ryzyka na przykład wśród leśników.

Ze względu na specyficzny charakter naszej pracy wymagamy szczególnej ochrony. Od momentu wprowadzenia obowiązkowych szczepień dla osób z grupy wysokiego narażenia na KZM, jak pracownicy lasów, obecnie nie odnotowujemy zachorowań na tę chorobę w tej grupie.

– dodaje dr Anna Wierzbicka – biolog, leśnik z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.

Bezpieczne szczepienia przeciw KZM w dobie pandemii koronawirusa. W trakcie pandemii wywołanej wirusem SARS-CoV-2 szczególnie warto dbać o swoje zdrowie i nie ryzykować zakażenia innymi groźnymi chorobami, przed którymi można się zaszczepić. Jednym z możliwości profilaktyki jest wykonanie szczepień ochronnych. W czasie pandemii należy jednak zachować pewne środki ostrożności.

Przed pójściem do poradni należy ustalić termin szczepienia – telefonicznie lub online oraz wypełnić ankietę wywiadu epidemiologicznego. Wszelkie wątpliwości dotyczące szczepienia dobrze jest wyjaśnić podczas porady telefonicznej z lekarzem lub pielęgniarką, co pozwoli skrócić czas przebywania w poradni. Szczepienie należy odwołać lub przełożyć na późniejszy termin jeżeli wystąpią objawy infekcji, podwyższona temperatura, w przypadku kontaktu z osobą zakażoną i nałożenia kwarantanny. Należy pamiętać o obowiązku noszenia maseczki podczas przebywania na terenie poradni oraz o przyjściu bez osoby towarzyszącej – dziecku może towarzyszyć jeden zdrowy opiekun

– mówi dr Agnieszka Motyl, epidemiolog, Dyrektor ds. Standardów Medycznych Medicover.

Świadomość KZM. Po to, by zwiększyć świadomość niebezpieczeństwa kleszczowego zapalenia mózgu od 3 lat prowadzona jest kampania edukacyjna „Nie igraj z kleszczem. Wygraj z kleszczowym zapaleniem mózgu”. W ramach akcji prowadzone są działania edukacyjne i informacyjne dotyczące wirusa KZM. Dostępna jest także edukacyjna strona www.kleszczeinfo.pl, na której dostępne jest kompendium wiedzy na temat kleszczy i zagrożeń z nimi związanych, porady dotyczące postępowania oraz przydatne informacje dla osób prowadzących aktywny tryb życia wśród zieleni lub wybierających się w tereny zagrożone kontaktem z kleszczem.

Organizatorami kampanii jest Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Fundacja Aby Żyć i Pfizer. Partnerem kampanii jest Medicover. Patronem honorowym kampanii jest Główny Inspektorat Sanitarny.

[1] Badanie „Co Polacy wiedzą o kleszczach i KZM” zostało przeprowadzone na zlecenie kampanii „Nie igraj z kleszczem. Wygraj z kleszczowym zapaleniem mózgu” Celem badania było sprawdzenie znajomości i wiedzy badanych nt. Kleszczowego Zapalenia Mózgu. Badanie zostało zrealizowane w dniach 17.01-04.02.2019 przez agencję SW RESEARCH metodą wywiadów on-line (CAWI) na panelu internetowym SW Panel. W ramach badania przeprowadzono 1487 ankiet.

[2] Joanna Zajkowska, POKŁUCIE PRZEZ KLESZCZA A RYZYKO WYSTĄPIENIA KLESZCZOWEGO ZAPALENIA MÓZGU. JAK UCHRONIĆ SIĘ PRZED POKŁUCIEM I ZACHOROWANIEM, Forum Zakażeń 2015;6(2):103-109

[3] Dane PZH 2018

[4] Joanna Zajkowska, POKŁUCIE PRZEZ KLESZCZA A RYZYKO WYSTĄPIENIA KLESZCZOWEGO ZAPALENIA MÓZGU. JAK UCHRONIĆ SIĘ PRZED POKŁUCIEM I ZACHOROWANIEM, Forum Zakażeń 2015;6(2):103-109

[5] Joanna Zajkowska, POKŁUCIE PRZEZ KLESZCZA A RYZYKO WYSTĄPIENIA KLESZCZOWEGO ZAPALENIA MÓZGU. JAK UCHRONIĆ SIĘ PRZED POKŁUCIEM I ZACHOROWANIEM, Forum Zakażeń 2015;6(2):103-109

[6] Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego w sprawie programu Szczepień Ochronnych na rok 2020

[7] WHO position paper on TBE - 2011